"Is dit een mens?" van Primo Levi
Is dit een mens, van Primo Levi, is het aangrijpendste boek dat ik ooit gelezen heb. Voordat ik het boek gelezen had en alleen de titel tot mij nam, dacht ik dat deze centrale vraag ("is dit een mens?) op de nazi-Duitsers of op Hitler sloeg. Tijdens het lezen van dit boek veranderde deze veronderstelling, deze vraag gaat over de mensen ín het kamp, de mensen die ten onrechte als beest, sterker nog, als grof vuil werden behandeld. Het boek gaat erover hoe verschrikkelijk zielloos je hiervan wordt. De vraag die centraal gesteld wordt, is bij de titel al verklapt: "Tot welk punt is een mens nog menselijk?" In dit boek beschrijft Primo Levi, een Joodse Italiaan, zijn tijd in Buna-Monowitz, een concentratiekamp in Auschwitz. Primo Levi is een van de vijf overlevenden uit een groep van 650 Italiaanse Joden. Ik vind dit biografische boek, een ontzettend goed en indrukwekkend boek.
Ten eerste vind ik de schrijfstijl van Primo Levi heel erg mooi. Want ondanks dat dit zijn eigen, verschrikkelijk onterechte geschiedenis is, lijkt hij hier afstand van te kunnen nemen. Hij beschrijft de gebeurtenissen in het kamp vaak sober en objectief, zonder wrok. Ook de psychologische effecten hiervan, die hij duidelijk meeneemt in zijn verhaal, beschrijft hij als van een afstand waargenomen.
Ook de intentie van Primo Levi komt duidelijk naar voren. Hij wil vertellen over hoe je veranderd in zo'n kamp, over hoe je overlevingsdrang de macht over neemt en hoe solidariteit afzwakt. Het is ieder voor zich. De vraag "is dit een mens" wordt ook beantwoord in dit stukje: "Wie doodt, is een mens, wie onrecht doet of lijdt is een mens; geen mens is hij die elk gevoel van grenzen verloren heeft en zijn bed deelt met een lijk. Wie heeft afgewacht tot zijn bedgenoot klaar was met sterven om hem een stuk brood af te nemen, is, ook al heeft hij daar geen schuld aan, verder verwijderd van het model van de denkende mens dan de primitiefste Pygmee of de gruwelijkste sadist.” Hier blijkt dat Primo Levi de gevangen in het kamp, en dus ook zichzelf, op dat moment niet meer beschouwde als denkend mens. Levi wil dat overbrengen, dat je in een concentratiekamp zo veranderd, dat je voor zijn gevoel geen mens meer bent.
Juist omdat Primo Levi zo objectief en sober schrijft, raakt dit boek mij diep. Het zet mij aan het denken. Ook kreeg ik door dit boek een realistischer beeld van de gebeurtenissen in de concentratiekampen. Dat je jezelf niet meer als mens ziet, dat gevoel lijkt mij zo verschrikkelijk dat ik mij er maar weinig voor bij kan stellen. Ik heb dan ook diepe bewondering voor, hoe Primo Levi dit niet alleen overleefd heeft, maar ook nog prachtig heeft weten op te schrijven in dit boek.
Dit boek komt, al met al, heel hard binnen. Niet alleen zijn heftige, geschiedenis en zijn kritische analyserende blik maken dit boek tot ontzettend geslaagd, maar ook zijn mooie, objectieve schrijfstijl maakt dit boek zeer indrukwekkend. In dit boek lees je, uit de ogen van een overlevende, hoe het geweest moet zijn in een concentratiekamp, iets waar wij tegenwoordig niets meer mee te maken hebben. En ondanks dat dit erg heftig is, raad ik dit boek iedereen aan.
Link naar een goede recensie: recensie
